‘लज’ दिसता ह्या समाजाक... - अन्वेषा सिंगबाळ

         ‘ना’ हे जापेक - ‘मरण’ ही ‘शिक्षा’, अशा भयंकर युगांत आमी जगतात. न्हयकार पचोवपाक आमकां खंयचीच शाळा शिकयना, घर आनी कुटुंब तर सोडूनच दियात. तातूंत न्हयकार, संमती हांकांय लिंगभेद लागता. बायलेन मुकाट्यान सगळें सोंसप; तातूंत संमतीय आयलीच, अशें मान्य करून चलपी ह्या समाजांत जर एके बायलेक भर रस्त्यार पेत्रोल घालून जळोवन उडोवपाची घडणूक घडली जाल्यार आमचीं काळजां चर्र कित्याक जावचीं? कित्याक कायदो वेवस्थेक आमी बोटां दाखोवचीं? मुळांत जय आमी घरा घरांत अशी विकृत विचार वेवस्था वाडयतात थंय असल्या एका घडणुकेन कित्याक आमच्या काळजाक पीळ घालचो?

आमी जे तरेन आयज जगतात, वाडटात थंय आमी स्वताक ह्या समाजाचो एक घटक समजतात कांय कितें होच एक प्रस्न आसा. समाज आमकां फकत लजे पुरतो उरला. आनी लज कसली? वेळार चलयेचें लग्न जालें ना जाल्यार लज. बरोबरीच्या चल्या बरोबर तिचें लग्न जालें ना जाल्यार लज. बरोबरी कसली? विचारांची निखालस न्हय. ती पयश्यांची, अयपतीची, जातीची आनी धर्माची. चुकून विचार जुळ्ळे नात म्हणून चली परत घरांत आयली जाल्यार लज. घोवाच्या आड वचून तिणें आपले विचार व्यक्त केले जाल्यार लज. चलयेक रांदपाक आयलें ना जाल्यार लज, तिका घरांतलीं कामां करपाक आयलीं ना जाल्यार लज. भुरगीं जावपाक वेळ जालो जाल्यारूय तिकाच लज. मागीर ते दादल्याच्या शारिरीक दोशांक लागून आसल्यार लेगीत. ह्या असल्या समाजाचे आमी घटक. मागीर त्या समाजांतल्या एका चलयेन एका दादल्याक ना म्हणलें जाल्यार तिका मरण हीच न्हय शिक्षा? गुन्यांवच न्हय तो तिचो?

सावित्रीबाई फुलेन त्या काळांत निर्लज्ज जावन घरा भायर पावल दवरलें कितें आमी तिच्या कर्माची शिक्षा आयजूय दर एके बायलेक दिवपाचो जणू निश्चेवच केलो. फातर मारपी एक एक मनीस आमी आमच्या घरांत तयार करत आसात. ताका आमी सगळ्यांत पयली शिकवण दितात ती तो कसो कणखर आनी घट्ट मनाचो आसूंक जाय हाची. ते उपरांत ताच्या भावनांचेर ताबो दवरपाची शिकवण. मागीर कसो तो बायलेचो रक्षक हाची शिकवण. ताणें कशे तरेन बायलांचेर शेक दवरूंक जाय हाची शिकवण. घरांतलीं कामां कशी ताची न्हय हाची शिकवण. कसो तो आवय, भयण, धूव, बायल ह्या सगळ्यांचो धनी हाची शिकवण. बायलेन कितलेय जोडूं, घर कशें ताणें आपल्या हाता खाला दवरचें हाची शिकवण. बायल चुकलीच जाल्यार तिका योग्य मार्गार कशें हाडचे हाची शिकवण. आपल्याच घरांत न्हय, समाजांत जर बायल तकली वयर काडपाक लागली जाल्यार तिका हेरांच्या सांगातान कशी आपली जागा दाखोवची हाची शिकवण. कितले धडे गिरयतात आमी त्या एका सावित्रीबाई फुलेन घरा भायर पावल दवरिल्ल्यान. रांदची कुडींतच सुखी आशिल्ली बायल आमची. निदान तेच चुलींतल्या उज्यांत लासताली, रस्त्यार तरी न्हय.

आनी मागीर ते सावित्रीबाईच्या पावलार पावल दवरून कितल्याश्याच जाणांनी घराचे हुंमरे हुंपले. शिक्षणाचे धडे गिरयले. शाळा उबारल्यो. समतेचीं बियां रुजयलीं. पूण चलयांक शिकपाकूय धाडले ते लजेक लागूनच काय आमी? म्हज्या घरांतले चलयेक शिकपाक धाडले ना जाल्यार बाकीचे प्रस्न विचारत हेच भंयान काय चलयेक शाळेंत धाडले आमी. शाळेंतल्यान घरा आयले काय मुकाट्यान लाग कामाक हेच घडत उरले काय घरा घरांनी? विचारांचीं दारां उकतीं जावचीं म्हणून शाळा उघडिल्ल्यो, घरांत येवन विचारांची दारा बंद जावपाचे कट रचले काय आमच्या घरच्यांनी? अक्षरांचे धडे शाळांनी गिरोवन घरा आयले उपरांत संवसाराचेच धडे गिरयले कांय आमच्या चलयांनी? समाजांत, रस्त्यार, शाळेंत लेगीत जाल्ल्या अत्याचाराक घरांत केन्ना जापो मेळ्ळ्योच ना कांय आमच्या चलयांक? तोंड धांपून मुकाट्यान सोंसात ना जाल्यार परत तीच लज?

हड्डे भरून येतात ह्या समाजाचे एके बायल पुलिशेक धिटायेन आपली जबाबदारी पार करतना पळोवन पूण खिणाक तिच्या हाता वयले काळे दाग काळजाक वेर घालता. रातच्या 1-2 वरांचेर लेगीत निकत्याच जाल्ल्या अपघातांत जखमी जाल्ल्या रुग्णांक तिचे हात वखद लायतात मात तिच्या आंगा वयल्यो जखमो मात पेंखच नात वर्सांन वर्सां. माचयेर रावन भाशणां दितना अभिमान दिसता तिणें राजकारणांत लेगीत वळख घडयिल्ल्याचो पूण तिचे बावलें आनीक कोण नाचयता काय हो दुबाव आयले बगर रावना. गाडी चलयतना लेगीत ‘आरे बायल मरे, कित्या किते चलयता ती’ हीं उतरां कानार पडत ही शंका आसताच तिच्या मनांत आनी सांजेची 5.30 वरां जावन घरा धांवतना आयज घरा वचून कितें रांदपाचे हेय विचारचक्र धांवत आसता तिच्या सांगातान.

लज सोडल्या ती मोजक्या कांय घरांनी. ‘आरे तूं दादलो जावन लेगीत रांदता?’ म्हणून विचारतकर लेगीत निर्लज्ज कसो तो तिका घरांत आदार करता. भुरग्यांच्या पालक शिक्षक बसकेक तिका जमचे ना म्हणून न्हय पूण ती आपलीय जबाबदारी समजून तोय वता. निर्णय तांच्या घरांत चर्चेन घेतात म्हणून लोकांक तांचे अजाप दिसता. तांच्या घरांत परवानगी ह्या उतराक आदर आसा, कर्तव्य वा दडपण न्हय पूण हेच तर ह्या समाजाक खुंपता. कारण तांचो अहंकार दुखावना, दुखावता तो ह्या समाजाचो अहंकार, सावित्रीबाई फुले घरांतल्यान भायर सरिल्ली तेन्ना दुखाविल्लो तसोच. आनी हिंगणघाटच्या ते अस्तुरेन ना म्हणले उपरांतय दुखाविल्लो तसोच.

अन्वेषा सिंगबाळ

मडगांव, गोंय.