भौशीक यादींच्या झोपाळ्यार - शैलेंद्र मेहता

'आमची स्मरणशक्ती आमच्या वैयक्तीक आनी भौशीक यादींनी तयार जाल्या. त्या दोगांयचो संबंद सामको लागचो. इतिहास ही आमची भौशीक स्मृती. आमची भौशीक स्मरणशक्ती आमचे कडल्यान काडून उडयल्यार- ती परती बरयली जाल्यार-  स्वताची वास्तविकता तिगोवपाची आमची क्षमता आमी शेणयतात', -   हारूकी मुराकामी

 

स्मृती / स्मरण / उगडास / याद म्हणल्यार नेमकें कितें ? आमच्यो यादी एखाद्रो मनीस, थळ,  काळ, चालीरिती वा परंपरा हांचे भोंवतणी केंद्रीत आसतात. वेगळ्या काळगतीचो वेगळ्या यादींचो पोटलो आसता. वैयक्तीक पांवड्यार खास अश्या वासाक वा आयकल्ल्या गिताक लागून अचानक कितल्याशाच वर्सां पयलींच्यो यादी मेंदवा भितर नाचूंक लागतात. कांय गजाली सुप्त रुपान निद्रिस्त मनांत काळख्या कोनश्यांनी घर करतात. कांय जाणांची स्मरणशक्ती आकांताची तर कांय विसरभोळे. कांय जाणांक दीसपट्ट्या कामाची मोबायलार रिमायंडर्स दवरची पडटात.  नामस्मरण जाव वा कवितेचे पाठांतर; यादींची डायरी आसूं वा शाळेंतल्या पाढ्यांची आनी फॉर्म्युलांची घोकंपट्टी! ह्यो सगळ्यो गजाली स्मरणशक्तीचो वांटो जातात.

पूण ह्यो सगळ्यो जाल्यो वैयक्तीक पांवड्या वयल्यो यादी. हांचे भायर यादींची एक वेगळी अदृश्य दोरी समाजांतल्या दरेक मनशाक बांदून दवरता. ही दोरी म्हळ्यार भौशीक यादींचो सलग प्रवाह. गेल्ल्या शतमानाच्या तिसर्‍या दशकांत समाजशास्त्रज्ञ मॉरिस हालब्वाक्स आनी कला इतिहासकार अॅबी वॉरबर्ग हांणी स्वतंत्रपणान 'भौशीक' वा 'समाजीक' यादी अशे दोन सिद्धांत मांडले. ताचे आदीं जीवशास्त्रीय नदरेन दायज म्हूण 'वांशीक यादी' आनी ‘भौशीक यादी’ ह्यो एकूच अशें सिद्ध करपाचे यत्न जाल्ले.

भौशीक यादींची निर्मणी, वांटणी आनी त्यो फुडें व्हरपाचें काम ल्हान- व्हड समाजीक गटां वरवीं जाता. ह्या गटांनी हेरां वांगडा राष्ट्र, पिळग्यो, समुदाय हांचो आसपाव जाता. मानसशास्त्र, समाजशास्त्र, इतिहास, तत्वज्ञान, मानववंशशास्त्र हांचे भितर यादी हो एक संशोधनाचो विशय. इतिहास आनी भौशीक यादी हांचे मदलो फरक सुमजुचे पासत तांचीं मोख आनी खाशेलपणाची तुलना केल्यार आकलन सोंपें जाता. इतिहासाची मोख  व्यापकपणान भूतकाळांतल्या घडणुकांचें विस्तृत, अचूक आनी निपक्षपाती चित्रण करप ही आसता. हातूंत भौतेक दृश्टीकोणांचे प्रतिनिधित्व तशेंच तुलना; पुराय आनी अचूक म्हायती खातीर बारीकसारीक तपशिलांचे सगळ्यांक जाल्लें आकलन हांचो आसपाव आसता.  हाचे उरफाटें भौशीक याद  एका दृश्टीकोणांतल्यान केंद्रीत जाता. देखीक, एक समाजीक गट, राष्ट्र वा समुदायाचो दृश्टीकोण. हाका लागून भौशीक यादी त्या गटा कडेन संबंदीत मूल्यां, काणयो हांचे वरवीं पक्षपाती पद्धतीन फाटल्या घडणुकांचें प्रतिनिधित्व करतात. भौशीक यादीचे रुपांतर परंपरां मदीं जाल्लें दिसून येता. स्वताक वेगळो समाज आनी संस्कृती कडेन बांदून दवरप हो वांशीक उत्क्रांतीच्या मार्गांतल्यान उदरगतीक आयिल्लो गूण न्हय तर तो समाजकारण आनी चालीरितींचो परिणाम. नित्शेच्या म्हणण्या प्रमाण, जनावरांच्या जगात आनुवंशीक कार्यावळ प्रजातींच्या अस्तित्वाची हमी दिता, मनशान पिळग्यान पिळग्यो निरंतर आपल्या भोंवतणचो  सैम  तिगोवन दवरचे पसात एक मार्ग सोदप गरजेचें. देखून ह्या प्रस्नाचें निराकरण सांस्कृतीक स्मृतींतल्यान जाता. गिन्यानाची ती एक संकल्पना, तिका दर फावट खर्‍या खोट्याचे साणूर घासून तपासप शक्य नासता.

वेगवेगळ्या देशांनी लोकांच्या भूतकाळाच्या यादीं मदीं मोटो फरक आसप सभावीक. पूण ज्या समाजांत विज्ञानीक दृश्टीकोणाचो उणाव आसता थंय भौशीक यादींतल्यान तयार जाल्ल्यो परंपरा वा भूतकाळातल्या प्रसंगांचे विकृतीकरण होच खरो इतिहास अशें समजून लोकांच्या मनाचेर नियंत्रण दवरपाचे प्रकार सर्रास घडटात. सद्याच्या काळांत प्रसारमाध्यमां आनी खासा करून समाज माध्यमांनी सादारण मनशाची जीण पुरायपणान व्यापल्या. अशे परिस्थितींत आंतोनियु ग्रामशी बरयता ते प्रमाण सत्ताधारी वर्ग समाजाची एक भौशीक संमती सहजपणान निर्माण करूंक शकता. मौखीक परंपरा, प्रतिकां हांचो आदर घेत भौशीक यादीची पुनर्रचणूक करतना इतिहास आनी मिथ्यकथा हांचे मदलो फरक पुसून उडोवपाचे प्रयोग म्हळ्यार एका वेगळ्या व्हडल्या कटाचो वांटो आसतात.

2014 त शिक्षण प्रणालीचें 'भारतीयकरण'  करचे पासत  भारतीय शिक्षण निती आयोगाची स्थापणूक जाली.  हिंदु राष्ट्रवादाच्या सिद्धांता प्रमाण भारतीय इतिहास परत बरोवपाचें काम सुरू जालें. हाचे आदीं एम. एफ. हुसेन सारक्या संवसारीक किर्तीच्या चित्रकाराक आपलेच  मांयभुंयेतल्यान  हद्दपार जावचो पडलो.  2010 वर्सा वेंडी डोनीगर हिच्या 'द हिंदूं अॅन अल्टरनेटीव्ह हिस्ट्री' ह्या पुस्तकाचेर बंदी हाडली.  ए. बी. रामानुजनचो  ‘थ्री हंड्रेड रामायण’ हो  निबंध अभ्यासक्रमांतल्यान काडून उडयलो. आर्य प्राचीन काळांत जगाच्या दुसर्‍या वाठारांतल्यान येवंक ना कारण फकत हिंदू हेच मातयेचे खरे पूत. कल्पीत महाकाव्यांत वर्णन केल्लें वैभव हेंच इतिहासीक वास्तवाचे खरें पडबिंब, मुस्लीम घुरयांक लागून 12 व्या शतमानांत नालंदा विद्यापिठाच्या विध्वंसासावन मुघल साम्राज्याचो अस्त हो भारतीय इतिहासांतलो सगळ्यांत वायट आनी काळो अध्याय;  स्वातंत्र्य चळवळीच्या काळांत गांधी आनी नेहरू हिंदू राष्ट्रवादी नाशिल्ले. ते धर्मनिरपेक्षतावादी वा ब्रिटिश साम्राज्याचे एजंट आशिल्ले देखून देशाचे कुडके जाले. इतिहास आनी पुराणिक कथा हातूंत फरक ना तर जे सुवातेर महाकाव्यांनी वर्णन केल्ल्यो 'घडणुको'  घडल्यात थंय लक्ष केंद्रीत करप, आख्यायिका आनी अफवा हांकां इतिहासीक स्वरुपांत मुखार हाडप;  ह्यो कांय ठळक देखी. ह्या सगळ्या प्रचाराचो पावस दिसाचीं चोवीसूय वरां घोग्यांनी आमचे तकलेर कोसळटा. भौशीक आनी सांस्कृतीक यादीं भितर एक वेगळी रूपसरणी आकार (paradigm shift) घेता. भौशीक यादी आनी भौशीक संकल्पना हांचें  'रेप्रोग्रॅमिंग' जगांत सगळे कडेन चलता. सॅम्युएल हंटिंग्टन हाणें 'क्लॅश ऑफ सिव्हिलायझेशन्स' ह्या आपल्या पुस्तकांत प्रतिपादन केल्ल्या वांशीक वर्चस्ववादाच्या फसव्या सिद्धांताची भूल कितल्याश्याच  विद्वानांचेर पडल्या देखून हेर मतप्रवाहां कडेन आडनदर करून वा तांचें विकृतीकरण करून समेस्तांनी एकस्वरुपी विचारधारे कडेन एकरूप जावचें अशी जबरदस्ती जाता. हंटिंग्टनच्या मताप्रमाण शीतझूज सोंपच्या आदीं लोकशाही आनी साम्यवाद हांचे मदल्या संघर्शांत   वैचारीक मतभेदां वरवीं समाजाचे वांटे जाल्ले. पूण लोकां भितर म्हत्त्वाचे भेद वैचारीक, राजकीय वा आर्थीक न्हय तर ते सांस्कृतीक; देखून वादाचे नवे नमुने विंगड विंगड संस्कृतायेचो शिमो हुपून पारंपारीक आनी मूलतत्त्ववादी विचारां खातीर झगडीं करतले, अशें तो बरयता.

अमर्याद सत्ते खातीर भौशीक यादींचेर नियंत्रण मेळोवन अशिक्षीत आनी अर्धशिक्षितूच न्हय तर  इतिहासा कडेन व्हडलेंशें नातें नाशिल्लो पूण वेवस्थीत नोकरी धंद्यांत आशिल्लो सुशिक्षत वर्ग जेन्ना एकतर्फी प्रचाराच्या प्रवाहांत मेल्ल्या मड्या वरी उफेत पराधीन जाता तेन्ना लेखाचे सुर्वेकूच उल्लेख केल्या व्यक्तीगत यादींचें म्हत्त्व मोलादीक थारता. मुळाव्या शाळेंत म्हणिल्ली प्रतिज्ञा, राष्ट्रगीत भौशीक यादींची शीम हुपून मनीसपणाच्या बुन्यादीर उबें आशिल्ल्या संविधाना विशींचीं वैयक्तीक निश्ठा जागयता.

 

शैलेंद्र मेहता

 

डिजिटल विश्वांतल्या साहित्याची विशालकाय - स्नेहा सबनीस

कोवीड-19 चे फाटभुंयेर डिजिटल विश्वांतलीं वेगवेगळीं साधनां सगळ्यांनीच उस्तून काडलीं. काडचींच पडलीं. खास करून पालक, विद्यार्थी आनी शिक्षकांनी. तंत्रगिन्याना कडेन संवकळ आशिल्ल्यांनी युट्यूब, विकिपिडिया, ब्लॉग, फेसबूक, अमेझोन आनी हेर जायत्या डिजिटल माध्यमांचेर उपलब्ध आशिल्लें साहित्य पळयलें आनी ताचो वापर केलो. पूण तंत्रगिन्यान म्हणल्यार गणिता सारको क्लिश्ट आनी कठीण विशय अशी आदींच समजणी करून घेतिल्ल्यांक ही प्रक्रिया त्राशीक थारता. तरी लेगीत जायत्या जाणांनी ऑनलायन माध्यमां शिकपाची वृती दाखयल्या तशेंच जायते जाण शिकोवपाक आनी आपलें गिन्यान वांटूंक मुखार आयल्यात.

शिक्षणीक मळार डिजिटल माध्यमाचो खुबूच आदार जाला. बालशिक्षणाचें सगळ्यांत बरें माध्यम म्हणल्यार काणयो. काणयो भुरग्यांची मनरिजवण करता, तांकां वाचना कडेन हाडटा, तांची कल्पकताय वाडयता, तांच्या विचारांक चालना दिता आनी काणयांच्या माध्यमांतल्यान भुरगीं खूब कितें शिकतात. सद्या शाळा बंद आशिल्ल्यान आनी वाचनालयांत वचप कठीण जाल्ल्यान पुस्तकां मेळप कठीण जालां, असो विचार येवं येता. पूण तशें ना. डिजिटल जगांत सगळ्यो गजाली सोंपेंपणान मेळटात. फकत इत्साशक्त जाय. इल्लेशें पासिंयेंस जाय. सोदपाचें तंत्र आत्मसात करूंक जाय.

प्रथम बुक्स हे नवी दिल्लीचे संस्थेन भुरग्यां खातीर काणयांचीं ई-पुस्तकां www.storyweaver.org ह्या आपल्या संकेतथळाचेर घाल्यांत. कोंकणी, मराठी, हिन्दी, इंग्लीश धरून 100 परस चड भाशांनी पुस्तकां संकेतथळाचेर आसात. ही डिजिटल लायब्ररी ओपन सोर्स आशिल्ल्यान कोणूय ताचो फुकट लाव घेवंक शकता. हांगाच कोंकणी भाशेंतलीं 150 परस चड पुस्तकां वाचूंक मेळटात. ह्या पुस्तकांनी योग्य तीं चित्रांय आसात. कोंकणी भाशा मंडळ, गोंय संस्थेन चडशीं पुस्तकां अणकारीत करून स्टोरीविवर संकेतथळाचेर घाल्यांत.

मंगळूरच्या विश्व कोंकणी केंद्राच्या www.vishwakonkani.org संकेतथळाचेर कोंकणी तशेंच कोंकणी-इंग्लीश द्विभाशीक काणयांचीं पुस्तकां मेळटात. पूण कांय पुस्तकांनी मंगळुरी शैलींतली कोंकणी वापरिल्ल्यान गोंयच्या भुरग्यांक तीं समजप मातशें कठीण जावं येता. विश्व कोंकणी केंद्राच्या वाचनालयान कोंकणी रामायण, मेघदूत, ओली सांज आनी हेर कांय दुर्मीळ कोंकणी पुस्तकां पीडीएफ स्वरुपांत मुखार हाडल्यांत www.archive.org ह्या संकेतथळाचेर हीं पुस्तकां मेळटात.

मराठी आनी हिन्दी भाशेंत अशीं जायतीं ई-पुस्तकां डिजिटल माचयेर सोंपेंपणान मेळटात. www.arvindguptatoys.com ह्या संकेतथळाचेर मराठी, हिन्दी, इंग्लीश, कन्नड, तेलगू आनी हेर भाशांतलीं काणयांचीं तशेंच हेर ई-पुस्तकां मेळटात. विज्ञान, इतिहास, भुगोल अशा साबार विशयांचीं पुस्तकां ह्या संकेतथळाचेर पीडीएफ स्वरुपांत उपलब्ध आसात.

ई-पुस्तकां वाचप सगळ्यांकूच मानवतलें अशें ना. त्या भायर, भुरग्यांक मोबायल, आयपॅड वा लॅपटॉप कितल्या वेळा खातीर दिवप असो प्रस्न पालकां मुखार येता. अशा वेळार ई-वाणिज्य संकेतथळां बर्‍याक पडटात. थंयसल्ल्यान पुस्तकां मागोवं येतात. अमेझोन संकेतथळाचेर कोंकणी, मराठी, हिन्दी आनी इंग्लीश भाशांतलीं पुस्तकां विकत घेवं येतात. कोंकणी भाशा मंडळाचीं काणयांचीं पुस्तकां, चरित्रां आनी हेर पुस्तकां तशेंच बाल गितांची सिडी अमेझोनाचेर मेळटात. तशेंच पणजेच्या राजहंस वितरण ह्या प्रकाशनाचीं व्याकरण आनी हेर शिक्षणीक पुस्तकां अमेझोनाचेर विक्रेक आसात. तशेंच गोंयच्या बिम्ब प्रकाशनाचीं पुस्तकां अमेझोनाचेर आसा. ग्रंथ अभिमान हे संस्थे वरवीं तीं मेळटात. गोंयच्या संजना पब्लिकेशन्स ह्या प्रकाशन संस्थेचीं पुस्तकांय अमेझोनाचेर आसात. भोपाळची ईकतारा ही संस्था बाल साहित्याच्या मळार खूब बरें काम करता. तांचें हिन्दी भाशेंतलें बाल साहित्य अमेझोनाचेर विक्रेक आसा. वाचकांक पुस्तकां विकत घेवंक प्रकाशन संस्थेच्या कार्यालयांत वचपाची गरज ना. ह्या ई-वाणिज्य संकेतथळाचेर पुस्तकां ऑर्डर करून तीं थेट घरा मागोवं येतात. भुरग्यांक कोंकणी, मराठी, हिन्दी अशा वेगवेगळ्या भाशांतलें साहित्य वाचपाक मेळटा तितलें बरें.

भुरग्यांची आनी व्हडल्यांची, सगळ्यांचीच वाचनाची तानभूक सर्वसमावेशपणान भागोवप कठीण. कारण जण एकल्याची भूक म्हळ्यार विशयाची आवड वेगळी. पूण तांतल्या तातूंत वेगवेगळ्यो प्रकाशन संस्था आपलीं पुस्तकां सोंपेंपणान लोकां मेरेन पावोवपाचो यत्न करतना दिसतात. डिजिटल माध्यमाचेर साहित्य भरलां. माध्यमांय खूब आसात. गरज आसा ती फकत तीं सोदपाचीं आनी पुस्तकां वाचत रावपाची. पुस्तकां वांगड दितात. गिन्यान दितात. आनंद दितात. वाचनान व्यक्तीमत्व गिरेस्त जायत वता. बालसाहित्य आनी हेर साहित्याचें विश्व अशेंच आयस-पयस वाडत वतलें. तंत्रगिन्यानान तें हाताच्या तळव्या वयल्या स्मार्टफोनाचेर हाडून दिलां. ताचें सेवन करुया!

 

स्नेहा सबनीस

सांखळी, गोंय.

पेद्रु कुर्रैय आफोंस- कर्तुबी गोंयकार! कोंकणीचो म्हालगडो!

“मेले उपरांत जांची कोण याद काडपाचो ना तांचीं ‘स्मारकां’ उबीं करप समजूं येता. पुणून जे जिते आसतनाच अज्रंवरपणाचे वाटेन चलत मुखार गेले, तांचीं स्मारकां कसलीं? प्रेरणेच्या रुपांतच ते उरतले. तांच्या स्मारकांची गरजूच ना.” रवीन्द्रबाब केळेकार हांचीं हीं उतरां पुरायपणान ज्या नीज गोंयकाराक लागू पडटात अशें व्यक्तीमत्व म्हणल्यार पेद्रु कुर्रैय आफोंस.

पेद्रु कुर्रैय आफोंस हांचो जल्म साश्ट म्हालांत सोबीतकायेन नटिल्ल्या आनी साळ न्हंयचे देगेर वशिल्ल्या बाणावले गांवांत 29 जून 1892 दिसा जालो.

1918 वर्सा मुंबय विद्यापिठाक संलग्न आशिल्ल्या पुण्याच्या म्हाविद्यालयांतल्यान तांणी शेतकी विशयांतली पदवी मेळयली. त्या म्हाविद्यालयाच्या लांब काळाच्या इतिहासांत तो मेरेन भांगरा पदक मेळोवपी ते फकत तिसरे विद्यार्थी आशिल्ले.

शेतकी मळावेली पदवी इतल्या उंचेल्या क्रमांकान मेळयले उपरांत त्या वेळावेल्या ब्रिटीश भारतांत नोकरेच्यो साबार संदी तांकां उपलब्ध आशिल्ल्यो. पूण ते आपल्या आवयभुंयेची सेवा करचे पासत गोंयां आयले आनी 1918 वर्सा शेतकी खात्यांत 'अॅडमिनिस्त्रादोर रुरल ऑफ असोलणा' ह्या पदार रुजू जाले. तेरा वर्सां तांणी ह्या पदार वावर केलो. ह्या काळांत खेरीतपणान माडांच्या आनी भात शेतीच्या मळार तांणी साबार संशोधनां केलीं आनी पिकावळ वाडपा खातीर व्हड मोलादीक योगदान दिलें.

1918 वर्सा वायट स्थितींत आशिल्लो आनी बंद पडपाक पाविल्लो पाड्डेंचो कानाल पुनर्जिवीत करून तांणी शेती लागवडीक उदक पावयलें आनी ते वरवीं उत्पन्न वाडोवं येता म्हणपाचो यशस्वी प्रयोग केलो.

1931 वर्सा तांची मडगांवां शेतकी खात्यांत बदली जाली आनी निवृत्ती मेरेन थंयच ते Terceira circunscricao Agricola ह्या पदार वावुरले.

असोळणा, वेळ्ळीं आनी आंबेली ह्या वाठारांत त्या काळार शासकीय मालकीच्या फार्मांत तांणी माडांच्या आनी भातशेतीच्या लागवडींत आनी वट्ट शेतकी उत्पादनांत वाड करून भोव मालादीक वावराची देख घाली.

1923 वर्सा त्या वेळावेले गवर्नर जनरल ऑफ पुर्तुगेज इंडिया डॉ. जायम द मोरायश हांणी तांकां नाल्लाच्या संस्कृतीक, वेव्हारीक आनी उद्देगीक आयामांचो अभ्यास करपा खातीर श्रीलंकेक धाडले. थंय तांणी आपल्या बुद्दीक कौशल्यान आनी निश्टापूर्वक वावरान नाल्ला संबंदी मोलाचो अभ्यास करून सरकाराक अहवाल सादर केलो. तातूंतलो संदर्भ फुडले पिळगेक मेळचो हे उद्देशी सरकारान तो अभ्यासपूर्ण अहवाल पुस्तकाच्या रुपांत उजवाडाक हाडलो. तांणी ह्या अभ्यासा वरवीं दिल्ल्या योगदानाक लागून आयजय श्रीलंकेक शेतकी मळाचेर पेद्रुबाबाचें नांव आदरान घेतात. 

गोंयांत पारंपारीक शेतीक पर्याय म्हूण आधुनीकता हाडपाचो म्हत्वाचो वावर पेद्रुबाबान आपल्या कार्यकाळांत केलो. आधुनीक माक्नां, रसायनीक सारें, बीं- बियाणीं आदी वरवीं उत्पादन वाडोवपाचो मोलादीक वावर तांणी करून दाखयलो.

1941 ते 1947 ह्या काळांत मडगांव नगरपालिकेचे अध्यक्ष म्हूण ते वावुरले. ह्या काळांत शारांत कोयराचो विलो लावपाची नवी रीत आनी येवजण तांणी राबयली.  कुत्र्यांक रॅबीज लसीकरण, सुदारीत येरादारी वेवस्था, ड्रेनेज सिस्टीम सारके प्रकल्प तांणी प्रभावीपणान चालीक लायले.

ते अध्यक्ष आशिल्ले तेन्ना मडगांव शारांत देवीच्या रोगाची लागण जाल्ली. आपले भलायकेची वा जिवाची पर्वा करिनासतना पेद्रुबाब त्या वेळार निर्भीडपणान स्वता घराघरांनी फिरले. ही लागण पयस जावची देखून तांणी स्वता जातीन लक्ष घालून तिचेर उपाय काडले आनी लोकांक धीर दिलो. ते खऱ्या अर्थान समाजाचे फुडारी आसले हें ह्या घडणुकेंतल्यान दिसून येता.

ते एक पत्रकार आनी बरोवपी म्हणूनय फामाद आशिल्ले. सोशियो-इकॉनोमीक विशयांचेर तांणी विंगड नेमाळ्यांनी प्रभावी बरोवप केलां.

गोंयच्या मुक्ती पासत वावुरपी गोंयकारां मदले ते एक आशिल्ले. आपली भूंय आनी भास परकी सत्तेंत घुसमट्टा हाचो तांकां त्रास जातालो.  

1961 वर्सा गोंय मुक्त जाले उपरांत मुखावेल्या वर्साच गोंयांत 30 सप्टेंबर दिसा कोंकणी भाशा मंडळाची स्थापना जाली. ह्या संस्थेचे संस्थापक अध्यक्ष जावपाचो मान पेद्रुबाबाक फावो जालो.

गोंय आनी कोंकणी भाशेचो मोग तांणी जिणेच्या निमण्या खिणा मेरेन केलो. ते हुशार तर आशिल्लेच वांगडाच मेहनती, निश्टावान आनी प्रयोगशील आशिल्ले. देखूनच ते आपल्या जिवितांत भोव मोलादीक आनी सासणा खातीर उरपा सारको वावर करपाक पावले. ते एक आदर्श नीज गोंयकार आशिल्ले.

मनोहररायांच्या 'जायात जागे' ह्या कविता संग्रहाचे प्रस्तावनेंत तांणी बरयिल्लें-

“आमचें गोंय मोगऱ्यांचें, शेंवत्या-चाफ्या वासाचें, आमचें गोंय कातरांचें, तबल्यांच्या बोलाचें, आमचें गोंय पिकाळ म्होंवाळ, खाजना-भाटांनी चकचयाळ.... पूण, उरफाटें! इतले गिरेस्त कायेमदें वाडलेलें आनी सोबीतकायेन शृंगारलेलें आमचें गोंय एका दुदा-थेंब्या खातीर वळवळटा, एका तांदळा- गोट्या खातीर भीक मागता, पेजे खातीर सतारेची तार विकता.... भायर हांसतें, भितर दुख्खी!”

ह्या कविता संग्रहांत मनोहररायांनी पेद्रुबाबाचें फाल्यांच्या गोंयचें सपन कवितेच्या माध्यमांतल्यान मांडिल्लें. तांणी बरयिल्लें-

'फायच्या गोंयांत येद्दे नाल्ल

आनी शेतांत दोन पिकां

फायचें गोंय म्हणटलें गा

तुमची भीक आमकां नाका'

14 फेब्रुवारी 1965 दिसा पेद्रुबाबाक मरण आयलें.

तांच्या मरणार मनोहररायांनी तांकां ओंपिल्लीं हीं काव्यफुलां-

उजवाडाचीं येतलीं फुलां

काळखांतल्या तुज्या तपाक

वात पेटोवन जोडटां हात

आयज तुज्या उगडासाक....

पेद्रुबाबाचो वावर कोंकणी समाज सदांच अभिमानान याद काडटलो!

अनंत अग्नी

मडगांव, गोंय. 

शिक्षणाक जिणेपध्दत करप ही काळाची गरज - शुभा बरड

कॉलेजीचें निमाणें वर्स सोंपलें वा एखादो वेवसायीक अभ्यासक्रम पुराय केलो म्हळ्यार आपलें शिक्षण सोंपलें अशें कितल्याशाच जाणांक दिसता. खरें म्हळ्यार आमचे जिणेंतलो दरेक खीण आमकां कितें ना कितें तरी शिकयताच. पूण त्या वटेन आमचें लक्ष चडशें केन्नाच वचना. ज्या तरेन खंयच्याय विचारवंताकडल्यान शिकूं येता तेच तरेन एका नव्याच जल्मल्ल्या भुरग्या कडल्यानूय शिकूं येता. आमच्या संपर्कांत येतल्या प्रत्येक मनशा कडेन, तशेंच आमच्या सदचे जिणेंत घडटल्या वेगवेगळ्या प्रसंगांतल्यान वा वेव्हारांतल्यान देख घेवपा सारकें कितें तरी आसताच. हें शिकून घेवपाची आमची तयारी आसपाक जाय,  आमची स्वताची इत्सा आसपाक जाय. सोंप्या उतरांनी सांगचें जाल्यार शिक्षण म्हळ्यार कितें? तर आपल्याक जें खबर आसा तें दुसर्‍याक सांगप आनी जाका तें खबर ना ताणें तें ज्ञान आत्मसात करून घेवप. ल्हान भुरग्यान मारिल्ल्या दिमकुर्‍यां सावन वयस्क मनशाच्या हातांत आशिल्ल्या बडये मेरेन सगळेंच शिक्षण. शिक्षणांतलें दिवप-घेवप कदीम काळा सावन चालू आसा. राजा महाराजा आपले पूत वयार येतकूच तांकां शिक्षणा पासत रुषी-मुनींच्या आश्रमांत धाडून दिताले. हांगासर तांकां तांच्या पुराय जिणेंत, वेगवेगळ्या पांवड्यांचेर उपकारा पडटलें अशें शिक्षण मेळटालें. देखीक, वेद-विद्या, धनुरविद्या, राजशासन आनी हेर. ही परंपरा चालूच आसताली. आयज हेंच ज्ञान आमकां पुस्तकांतल्यान, इंटरनॅटांतल्यान मेळटा.

पूण आयज एक गजाल सोंप्यापणान नदरेंत येता, आनी ती चडशे शिक्षक मान्य करतले. आयचो ‘विद्यार्थी’ पुस्तकांतल्यान शिकता अशें म्हणलें तरी ताचें उपयोजन कशें करप हाची म्हायती ताका खुबच कमी प्रमाणांत आसा. मुळांत ती जाणून घेवपाची उत्सूकताच ताच्यांत ना. हाका आडवाद आसाच. एका धव्याफुल्ल्ल कागदार जें बरयलां तें पोपटपंची वरी पाट करून परिक्षे वेळार तें दुसर्‍या धव्याफुल्ल कागदार ओंकप इतलेंच ताका खबर आसा. आपणें घेतिल्ल्या शिक्षणाची सार्थकताय केन्ना जातली? जेन्ना त्या शिक्षणाचो खंय तरी, कशे तरेन तरी वापर जातलो, ताचें उपयोजन जातलें. हें विद्यार्थ्यान समजून घेवंक जाय. शिक्षणाचो हेतू फकत पदवी वा नोकरी मेळोवप आसचो न्हय. तर आपल्याक कितें तरी नवें मेळटलें, समाजाक आपले परीन आपूण कितें तरी योगदान दितलो हो आसपाक जाय. शिक्षणांतल्यान नव्याची निर्मणी जावंक जाय. ती वृत्ती प्रत्येकान आपल्या भितर निर्माण करपाक जाय. ताका सातत्यान सारें-उदक घालूंक जाय. तांकां मार्गदर्शन करपाक तांचे पालक आनी शिक्षक आसतलेच. पुणून शिकप्यां भितर शिकून घेवपाचीच इत्सा ना जाल्यार सगळ्यांचेच प्रयत्न फुकट वतले. वर्गांत बरे तरेन शिकून पयलो नंबर घेवपी विद्यार्थ्यान लेगीत पयलो नंबर न्हय तर तो पयलो नंबर मेळोवपाक करचे पडटल्या धडपडीचेर, काडचे पडटल्या त्रासांचेर विचार करपाक जाय. ते धडपडीचेर, आपल्या यत्नांचेर आनी आपल्या कडल्यान जाल्ल्या चुकांचेर बारीकसाणेन विचार करपाक जाय, तातूंतल्यान शिकपाक जाय. विद्यार्थ्यांनी कॅरियर ओरिऍण्टेड न्हय तर ॲज्युकेशन ओरिऍण्टेड जावंक जाय. आनी शिक्षण फ्युचर ओरिऍण्टेड.

कोवीड महामारीक लागून आयज ऑनलायन शिक्षणाची गरज उप्रासल्या. एके वटेन हीय पध्दत बरीच. शिकप्यांक जो सद्या वेळ मेळटा तातूंतल्यान ते साबार गजाली यंत्र आनी तंत्राच्या माध्यमांतल्यान शिकपाक पावतले. हांगा एक गजाल लक्षांत दवरप गरजेची. ऑनलायन शिकयतना वर्गांत आशिल्ल्या वरी भुरगीं शिक्षकाच्या समोर आसनात. वर्गांत प्रत्यक्ष शिक्षक मुखार उबो रावन जितलें आनी जशें शिकयता, तशें शिकोवपाचेर हांगा कांय बंधनां येतलींच. भुरग्याची मानसीक अवस्था वा ताच्या तोंडा वयले हावभाव शिक्षकाक कळचे नात. हाका लागून जितली तकालस शिक्षक भुरग्यांक ऑनलायन शिकोवपा खातीर घेतात, तितलीच तकालस विद्यार्थ्यांनीय घेवप गरजेचें. शिक्षकांक लेगीत ही ऑनलायन पध्दत शिकचीच पडल्या हें आमी विसरूंक फावना. हांगा चड तकालस घेवची पडटली ती पिरायेन ल्हान आशिल्ल्या विद्यार्थ्यांच्या पालकांक आनी ग्रामीण वाठारांनी रावपी विद्यार्थ्यांक. मेळटा तो सगळोच वेळ ऑनलायन शिक्षणाक दिवचे परस विद्यार्थ्यांनी बरीं बरीं पुस्तकां, खबरापत्रांचेर वा मासिकांचेर आयिल्ले लेख, काणयो, गोश्टी आनी हेर वाचूं येतात. कारण त्या ऑनलायन पध्दतीचोय भलायकीचेर वायट परिणाम जावंक शकता. अशे हे परिस्थितींत विद्यार्थ्याचेर मनाचेर ताण पडपाची संभावना आसता. देखून स्वता विद्यार्थ्यानूच आपल्या मनाची तयारी करप गरजेचें. आपल्याक एका वेगळ्या माध्यमांतल्यान ज्ञान मेळटलें. तें आपणें आपले कुवती प्रमाण पचोवंक जाय हाची जाणीव प्रत्येक विद्यार्थ्याक जावंक जाय. हातूंतल्यान तांकां शिक्षणाचो त्रासूय जावचो ना आनी मेळिल्ल्या वेळाचोय परिपूर्ण वापर जावंक पावतलो.

आयचो एकविसाव्या शेंकड्यांतलो समाज हो पुरायपणान विज्ञान आनी तंत्रज्ञानाचेर जगपी समाज जावन आसा. मनशाच्या शारिरीक श्रमाचो कमीच वापर आनी यंत्रांचो चड प्रमाणांत वापर मनीस आतां करपाक लागला. तंत्र आनी यंत्राच्या आदारान मनशान आपली जीण आनी आपलें जगप खुबच सोंपें आनी समृध्द करून घेतलां. पूण ह्या यंत्रज्ञान आनी तंत्रज्ञाना खातीर लेगीत कांय जाणांक आपली बुध्दिमत्ता रगड्यांत घाल्ल्या सोये वरी काणची पडल्या. नवो सोद लावपा खातीर रातीचे दीस करचे पडल्यात. दोळ्यांच्यो मुयो करच्यो पडल्यात. लायिल्ल्या सोदाचें म्हत्व सामान्य लोकांक पटोवन दिवचें पडलां. त्या खातीर हात-पांय मारचे पडल्यात. लोकांक तांच्याच भाशेंत आनी तांच्याच उतरांनी शिकोवचें पडलां. त्या खातीर नव्यान एक फावट लोकवेव्हारांतली भास शिकची पडल्या. दुसर्‍या उतरांनी सांगचें जाल्यार तांकांय शिकचें पडलां. ह्या बदलत्या समाजांत सातत्यान नव्या ज्ञानाची भर पडत आसता. तें आमचे मेरेन पुस्तकां, इंटरनॅट, खबरेपत्रां, मासिकां हांच्या माध्यमांतल्यान पावता. काळा वांगडा लागिल्ल्या ह्या धांवपाच्या सर्तींत जैतिवंत जातले जाल्यार शिक्षणाक आनीक कसलीच न्हय पूण जगपाची एक पध्दत म्हणून पळोवप सामकें म्हत्वाचें. समाजांतलें ज्ञान मेळोवपाक वा आपल्या परीन समाजीक विकासांत आपलें योगदान दिवपाक शिक्षणा खातीर दुसरो खंयचोच पर्याय ना हें आमी मान्य करपाकूच जाय.

 

शुभा बरड

शिक्षणीक मळार आमी प्रयत्न करया - ब्रिजेश शेट देसाय

हांव एक शिक्षक. हांव प्रयत्न करतां. म्हजे शाळेचें वेवस्थापन, शाळेचे मुख्याध्यापक, शिक्षक वांगडी म्हाका शाबासकी दितात. खरें म्हणल्यार शाबासकी म्हज्या प्रयत्नाक. ज्या दिसाक ऑनलायन शिक्षणाचें परिपत्रक आयिल्लें त्या दिसा सावनच म्हज्या कपलाक मिरयो पडिल्ल्यो. माथ्याचे केंस आतां सावनच वचपाक लागले अशें दिसतालें. तोंडांत येता तश्यो दोन गाळयो शेवटिल्यो आनी कशें जातलें आतां हें चिंतीत माथें खरपीत बसलों. बाकीच्या शिक्षकांच्या बाबतींतय अशेंच घडलां आसतलें, घडये नासतूय बी.

ऑनलायन शिकोवपाचें हें संकट पयस करूंक दोन मार्ग आशिल्ले. पयलो, सगल्या शिक्षकांनी मेळून कोरोना दुयेंसाचेर लस सोदून काडप. दुसरो, ऑनलायन शिक्षणाक शरणागती येवप . पयलो शक्य जातलें अशें दिसल्यार सुद्दां अशक्य आशिल्लें म्हूण हांवें ऑनलायन शिक्षण शिकून घेवया असो एक नेट धरलों. 

म्हज्या आंगांत जल्मा सावनच एक गूण लिपून आशिल्लो तो म्हणल्यार ‘प्रयत्न’. हो गूण आंगांत आसा म्हूण आज मेरेन जगत आयलां. हाचो आत्मबोध म्हाका कांय वर्सां आदीं जाल्लो. ‘प्रयत्न’ केल्यार येस ना अशें ना. येस ना जाल्यार समाधान तरी मेळटलें हाची म्हाका खात्री आशिल्ली. हांव सदांच विद्यार्थ्यांक सांगतालों, ‘प्रयत्न करात, चुकल्यार चुकूं’.  ह्या खिणांक म्हाकाच म्हजी लज दिसपाक लागली. तेन्ना हांवें चिंतलें हेवूय फावट प्रयत्न करून पळोवया. ऑनलायन शिक्षण येसस्वी करया.  

 

ऑनलायन शिक्षण पद्दत कितली बरी कितली खरी हाचेर जायत्या जाणकारांनी आपलें बरप केलां. तातूंतल्या फायदो लुकसाणचेर सगलेच उलयल्यात. हांव शिक्षक जाल्ल्यान म्हजें पयलें कर्तव्य आशिल्लें नवें शिकपाक उर्बा दिवप. शिक्षण हें काळा प्रमाणें बदलता, ताच्यो पद्दतीय बदलतात. जर शिक्षण बदलता जाल्यार शिक्षकूय बदलूंक जाय. नवनिर्मणेच्या ह्या काळांत स्वताक झोमून घेवप खूब गरजेचें. हो काळ तंत्रज्ञानाचो. पावला-पावलार नवें-नवें येत आसता. जितले तंत्रज्ञाना कडल्यान पयस रावतले तितलेच फाटीं पडटले. दर एका शिक्षकान फुडाराचीं आव्हानां स्विकारपाची तयारी दवरूंक जाय. 

ऑनलायन शिक्षण पद्दत कितली फळादीक जातली हें म्हाका खबर ना, पूण येसस्वी करप हें मात आमचें कर्तव्य. ही कर्तव्याची बाजू सांबाळटाना खुबश्यो अडी-अडचणी सामकार येतात. कश्योय तरी त्यो पयस करून फुडें पावल मारपाची तांक दवरूंक जाय. अडचण ही अडचणूच म्हूण उरली जाल्यार ती फुडाराकूय अडचणूच उरता. कर्तव्यशील आनी जापसालदार शिक्षक हीं कांय तत्वां आमी आपणावचीं पडटलीं. जसो शेतकार कश्टकरी तशे शिक्षकूय कश्टकरीच. निमाणे कडेन जें कश्टाचें फळ आमकां मेळटा ताचें फकत आमकां समाधान. समाधान हीच आमची येणावळ. 

फाटले तीन आठवडे जाले हांव विद्यार्थ्यांक ऑनलायन शिकयतां. ज्या वाठारांत हांव रावतां थंय नॅटवर्कांतलें ‘न’ सुद्दां ना. मुद्दाम जावन 8 कि. मि. नॅटवर्कार येवन शिकोवचें पडटा. धड्याची सामुग्री एकठांय करूंक एक फावट नॅटवर्कार येवचें पडटा. ती सामुग्री डावनलोड करून घरा व्हरून धडो तयार करप हें फुडलें काम. तातूंत मदीं लायट यो-वच करता. ह्योच न्हय त्यो अडचणी? निमाणें प्रयत्नाचेंच जैत आसता. म्हज्या वाठारांतले सगलेच विद्यार्थी ऑनलायन शिक्षण घेवपाक आदेस-आदेस भर 8 कि. मि. नॅटवर्कार येवन बसतात. तांचीय म्हाका तोंड भरून तुस्त करून दिसता. ‘आमकां नॅटवर्क ना’ अशें विद्यार्थांनी म्हणूं येताले पूण अडचणी पयस करप घडये तीं आमच्याच कडल्यान शिकल्या आसत !! 

यत्न फुकट वचनात. आतां तयार केल्ले धडे शाळा सुरू जातकच तितलेच प्रभावीपणान शिकोवंक मेळटले. तंत्रज्ञान हाताळप कठीण गेल्यार सुद्दां शिकया. व्हडांनी ल्हानां कडल्यान आनी ल्हानांनी व्हडां कडल्यान शिकलें म्हूण घात जायना. घात जातलो विद्यार्थ्यांचो जर शिक्षक फाटीं रावले जाल्यार. ऑनलायन शिक्षण हें सासणा खातीर न्हय जाल्यार भुरग्यांक व्यस्त दवरपा खातीरचो पर्यायी उपाय.

ऑनलायन शिक्षणां निमतान मोबायल, लॅपटॉपा कडेन एक वेगळेंच नातें जुळ्ळें. नव्या-नव्या अॅपांक लागून आधुनीक शिक्षणांत भर पडली. शिकोवपाची आय.सी.टी पद्दत आधुनीक शिक्षणांत प्रभावी थारता. चडश्या शिक्षकां कडल्यान आय.सी.टी धडे तयार जावंक लागले. पी.पी.टींत प्रभावीपण आयलें. कुरवां फळ्यार (keyboard) बोटां चलोवप संवकळीचें जालें. तंत्रज्ञानाचें अजाणपण पयसायल्ल्याचें एक समाधान म्हाका भोगलें. आयच्या आधुनीक शिक्षणांत हेंच तर जाय आशिल्लें. ह्या लॉकडावन काळांत घडये शिक्षकांक कांय वायट अणभव आयल्या आसतले. ते पयस मारून फुडल्या आव्हानांचेर लक्ष दिवया. फुडाराच्या कसल्याय संकटाक आमी शिक्षक तयार आसात अशें आमकां म्हणूंक मेळूंक जाय.   

ब्रिजेश शेट देसाय

      

‘देश बदल रहा है.’ - दिनेश मणेरकार

‘देश बदल रहा है -

आयचो भारत मानवते कडल्यान अमानुशते कडेन आनी सहिष्णुते कडल्यान द्वेशा कडेन वचपाक लागला’

 

भारताची राजधानी दिल्ली, सद्याक दंगल्यांच्या उज्यान हुलपता. हो लेख बरोवपाक घे मेरेन ह्या दगंलीनी मरप्यांचो आंकडो 25 अाशिल्लो तो आतां वाडटलो. 25 हो अधिकृत आंकडो. खरें म्हणल्यार कितले मेले आनी कितले सदां खातीर लेजाद जाले हाचो आंकडो कमीत कमी स म्हयन्यांनी कळटलो. (चवकशी पुराय जातकच).

 

आयतारा सावन सुरू जाल्ल्या ह्या दंगली फाटल्यान मुर्दांडांचें राजकारण लिपलां. एके वटेन अमेरिकेचो राष्ट्राध्यक्ष दिल्ली भेटीचेर आयला. ताची भाशणां तांच्यो भेटी दिवंक चालू आसतना यमुनेचे पलतडी दिल्ली उज्यांत लासताली आनी रक्ताच्या पाटांत न्हाताली !!

हरशीं कर्तव्य दक्ष (!) गृह मंत्री अमीत शाह जाच्या अधिकारा खाला दिल्लीचे पुलीस खातें येता, आनी ताच्या आदेशान तें वावराक लागता... तो कर्तव्यदक्ष गृह मंत्री ह्या सगल्या मरण खेवा कडेन आडनदर करून ट्रम्पाच्या बडदास्ती फाटल्यान ताचे सुरक्षे फाटल्यान गुल्ल आशिल्लो.

दंगली जातात. फारपेट जाता, जनतेच्या मालमत्तेचें लुकसाण जाता, लोकांच्यो तकल्यो फोडटात, तरसादींचे वार असो रक्त रंजीत, मरणखेव उक्त्यां दोळ्यांनी पुलीस हात पांगरून काय ‘हाताची घडी तोंडावर बोट’ अशा स्टायलींत उबे रावन पळयतात आनी विचारल्यार सांगतात, ‘उपरसे ऑर्डर अभितक नही आया!!’

डोनाल्ड ट्रम्प एके वटेन राज घाटाचेर महात्मा गांधीक आर्गां ओंपता आनी थंयच्यान कांय किलो मिटराच्या अंतराचेर त्याच महात्मा गांधीचो देह स्वतंत्रतायेच्या पंच्याहतरी कडेन पावलो तरी धर्मीक स्वरुपाच्या दंगलींनी हुलपता. आनी हे स्वता प्रधानमंत्री आनी गृह मंत्री निर्विकारपणान संवेदनशुन्य नदरेन आडनदर करतात. भारतीय जनतेक रामराज्याची दिका दाखोवपी हे आमचे राष्ट्रीय फुडारी.

एके वटेन अमेरिकेच्या राष्ट्राध्यक्षाची बायल ‘द फस्ट लेडी’ ल्हान भुरग्यांच्या शाळांनी तांचे सांगातान मन रिजयता आनी त्याच वाठारांत कांय अंतर सोडून दंगलींचो धग सोसूं नज जावन, शिक्षण खातें दंगलग्रस्त वाठारांतल्यो शाळा बंद दवरतात आनी ह्या माणकुल्यांचे आवयबापूय, भाव, भयणां ह्या उज्यांत हुलपतात मरून वतात!!

केदो विरोधाभास हो ‘मुँह मे राम, बगल में छुरी’ ह्या म्हणीचो अर्थ जर कोणाकय समजना आसत तर हें वातावरणाचो परिच्छेद जरूर ‘बदलता भारत’ ह्या पुस्तकांत नमूद करचो.

ह्या पुराय घडणुकेचो घटनाक्रम उलयता.

* मुसलमानांचे भोवसंख्यत्व आशिल्ल्या वाठारांनी कपील मिश्रा प्रक्षोभक भाशण करता. शाहीनबाग वाठारांत जें आंदोलन चल्लां (शांततायेन) तें फाटीं घेतात, रस्तो मेकळो करात नाजाल्यार फाल्यांच्यान आमी रस्तो मेकळो करपाक लागतले.

* कपील मिश्रा बरोबर अनुराग ठाकूर, अजय आनी प्रवेश वर्मा हांचींय प्रक्षोभक भाशणां जातात.

* हीं भाशणां पुलिसांचे उपस्थितींत जातात पूण पुलीस कांयच कारवाय करिनात.

* दुसऱ्या दिसाच्यान उजो घालपाच्यो घडणुको आनी दंगे सुरू जातात.

* दिल्ली पुलिसांची बघ्याची भुमिका. दिल्ली ही युनियन अॅण्ड टेरिटरी वा संघप्रदेश जाल्ल्यान थंयचे पुलीस खातें केंद्र सरकारा खाला येता. तांकां केजरीवाल मुख्यमंत्री जावनूय कांयच करपाक शकना.

* केंद्रांतलो गृह मंत्री कांयच आदेश दिना. आदेश येना म्हणून पुलीस यंत्रणां काम करता.

* थळाव्या लोकांनी हेल्पलायनीक केल्ल्या फोनाक प्रतिसाद मेळना. जखमींक एम्बुलन्स वा हेर मजत मेळना.

* प्रक्षोभक भाशण करपी कपील मिश्रा आड कागाळी नोंद जातात पूण पुलीस ताका आटक करिनात.

* न्यायालयान ह्या प्रकरणाचेर हस्तक्षेप करचो. न्याय दिवचो म्हणून याचिका दाखल जाता.

* याचिका दाखल जातकूच गृह मंत्री बेगोबेग संबंदीत खात्याच्या अधिकाऱ्यांची बसका आपयता. चवकशीचो फार्स करता.

* याचिका दाखल जातकूच बुधवाराक न्यायालय ह्या प्रकरणाची चवकशी करता. पुलीस अधिकाऱ्यांक धारेर धरता.

* न्यायालय पुलीस अधिकाऱ्यांक तांणी ह्या दंगल करपी गुंडांचेर कारवाय कित्याक केली ना म्हणून विचारिल्ल्या प्रस्नांक पुलीस उडवाउडवीच्यो जापो दितात.

* न्यायालय चोवीस वरां भितर अनुराग ठाकूर, कपील मिश्रा, आजय आनी प्रवेश वर्मा हांच्या भाशणांचें रिकॉर्डींग सादर करपाची ताकीद दिता. आनी तांचेर एफआयआर दाखल करपाचो आदेश दिता.

* चोवीस वरां सोंपचे पयलींच ज्या न्यायाधिशान ही केस हाताळ्ळी ताची मध्यान रातीं बदली जाता. सरकार ताका पंजाबाक रुजू जावपाचे आदेश दिता.

आमचे कडेन एक म्हणणी आसा ‘सुज्ञांस जास्त सांगणे न लगे’ हे घडणुके फाटल्यान कोण आसा हाचो आपशीच अदमास येता. हो घटनांचो क्रम आनी दिसाळ्यांनी आयिल्ले आंकडेच उलयतात. दिसाळीं म्हणटात, मदरसा मदीं भोवसंख्य मुसलमान लोक आसात. तांकां अमानुशपणान बडयल्यात. एका मुसलमान भुरग्याचे तकलेक वणटीक वा लांकडाक बुराक मारपाच्या गिरब्यान (ड्रिलरान) खिळो तोपून तसोच दवरिल्ले अवस्थेंत तो हॉस्पिटलांत अॅडमीट जाला.

हें सगलें वाचतकच एक गजाल पटली, मोदी सांगता तें खरें. ‘भारत बदल रहा है’ हे बदल गंभीरच न्हय तर भयानक जावन आसात. आयचो भारत मानवते कडल्यान अमानुशते कडेन वचपाक लागला, सहिष्णुते कडल्यान द्वेशा कडेन वचपाक लागला आनी ह्या सगल्यांचो शिल्पकार ‘द ग्रेट भाजपा.’ बदलत्या भारतांत, बेबंदशाही नाटक नव्यान बरोवचें पडटलें. कारण आज ह्या नाटकाचे हिरो बदलपाक लागल्यात. शिवाजीचें राज्य हाडपाक गेल्ले दोग सरदार, मोगलांच्या सरदारांचे भुमिकेंत पावल्या... खऱ्यांनीच ‘देश बदल रहा है.’   

 

 

दिनेश मणेरकार

 

आर्विल्ल्या कोंकणी साहित्याचे जनक - शणै गोंयबाब

तो काळ बरोच कठीण आशिल्लो. त्या प्रतिकूल वातावरणांत शणै गोंयबाबान कोंकणी भाशेचें स्वतंत्र अस्तित्व दाखोवन दिलें. आयज शणै गोंयबाबांची जयंती. आमची भाशा, आमची अस्मिताय, आमचो स्वाभिमान हांचो दिश्टावो घडोवन हाडून आमकां गोंयबाबान भाशा आनी साहित्याचे उदरगतीची दिशा दाखोवन दिली. कोंकणीचें घटमूट मुळावण घालून दिलें. 

स्कूलांत आसतना हांव प्रियोळा रवीन्द्रबाबांगेर वतालों. तांणी म्हाका शणै गोंयबाबाचें बरप वाचपाक दिलें. 'म्हजी बा खैं गेली', ही कथा वाचून हांव रड रड रडलों. काळजाक चटको लावपी ही काणी. खर्णवीर ते पिरायेचेर म्हजे तकले वयल्यान गेलो. पूण परत परत वाचलो. उतरावळ आवडली. 'संवसार बुट्टी' लेगीत अशीच उतरांनी संपन्न. कोंकणी भाशेची ही तांक पळोवन हांव अजापीत जालों. रवीन्द्रबाबां कडेन उपरांत ते विशीं चर्चा केली. तांणी मोलादीक मार्गदर्शन केलें.

कांय तांदळांक बरो वास आसता. पावस पडटकच मातयेक बरो वास येता. कुळागरांत वचशात जाल्यार, तातूंत आमकां तरेतरेच्या वासांचें सालाद हुंगपाक मेळटलें. जाय जाय शे वास! शणै गोंयबाबांचे सगळे बरपावळींत तांच्या उतरांक असलो एक निजाचो वास आसा. वजन आसा. कांय उतरां आयज वापरांत नासत. पूण कांय उतरां जीं कोंकणींत आसात पूण आमी अज्ञानाक लागून वापरिनात ताची सुलूस तांच्या बरपांतल्यान लागता. कोंकणी भाशेचो जो गोडवो आसा ताचो थाव लागता. कोंकणी भाशेचो नाद, लय, तांक हांचो दिश्टावो समग्र शणै गोंयबाब साहित्यांतल्यान घडटा. 

आयचे घडयेक गरज आसा ती शणै गोंयबाब हांचें साहित्य ऑनलायन स्वरुपांत मुखार हाडपाची. तें ओडलायण्या व्हिडियो स्वरुपांत मांडूं येता. सुरवेक वेंचीक साहित्य हाडूं येता. ऑडियो रुपांतूय गोंयबाबांचें वेंचीक साहित्य-वाचन करून पार्श्वसंगीत दिवन बऱ्या स्वरुपांत मांडूं येता. शणै गोंयबाबांचें साहित्य ऑडियो बूक्साच्या रुपांत उपलब्ध करूंक जाय. शणै गोंयबाबांचे विचार खूब प्रेरक आसात. विद्यार्थ्यां खातीर तांणी केल्लें मार्गदर्शन आयज लेगीत स्फूर्त दिता. तातूंतले कांय वेंचीक विचार वेबसायटींचेर दिवं येता. ते वॉट्सएप, फेसबूक आनी हेर समाजीक माध्यमां वरवीं घोळोवं येतात. कारण आयचे घडयेक समाजीक माध्यमां इतलीं शक्तीशाली जाल्यांत की सेकंदा भितर खबरो आनी मजकूर, फोटे जगभर पावतात. शणै गोंयबाबांचें जिवीत आनी कार्य ह्या विशयाचेर कोंकणींत आनी इंग्लीशींत बरप आसा. ताचे वयल्यान दोनूय भाशांनी एक लघुपट तयार करूं येता, जेवरवीं तरनाटे पिळगेक तांची वळख घडूंक पावतली. निदान एक धाकटुलो व्हिडियो करूं येता, जाका लागून तांच्या वावराची तोंडवळख भुरग्यांक जावंक पावतली. जगभर कोंकणी लोक आनी मनीस पातळ्ळ्यात. तांचे मेरेन हें साहित्य पावोवपाची गरज आसा. कोंकणी विद्यार्थी आनी अभ्यासक हांकां हाचो बरोच लाव जातलो.

शणै गोंयबाबांची पुस्तकां हांवें जायत्या इश्टांक भेट दिल्यांत. गोवा कोंकणी अकादेमीन तांचें समग्र साहित्य चार खंडांनी उजवाडायलां. स्कॉलर गोपाळ चिप्पलकट्टी आकाशवाणी पणजी केंद्राच्या खबरां विभागाचे मुखेली आशिल्ले. तेन्ना तांकां हांवें शणै गोंयबाबान भासशास्त्राचो कितलो खोल अभ्यास आनी संशोधन केल्लें तें सांगिल्लें. एक दीस हांवें म्हळें, सर, तुमकां हांव गोवा कोंकणी अकादेमींतल्यान शणै गोंयबाब साहित्य हाडून दितां. दुसरे दिसा गोपाळरावान सकाळीं धा पयलीं गोवा कोंकणी अकादेमींत वचून हे चारूय खंड विकत घेतले आनी म्हाका फोन केलो – "मुकेशराव, गोंयबाब खंड घेतले मी." हांव भेट दीत म्हूण तांणी आदींच ते घेतले. तांची लक्तुबाय दिसली. तांणी ती झपाटिल्ले भशेन वाचले. उपरांत म्हाका एक दीस शणै गोंयबाब हांची भासशास्त्राची जाण कितली खोल आशिल्ली तें गोपाळरावान पटोवन दिलें.

गोपाळरावान उपरांत तांचे वळखीचे पुणेचे एके प्राध्यापिकेक ती गोंयांत आयिल्ले कडेन गोंयबाब साहित्याचे चारूय खंड विकत घेवन दिले. तिणें पुण्याक पावसर विमानतळार, विमानांत बी पयल्या खंडाचो बरोच भाग वाचलो, अशें तांणीच म्हाका त्या दिसा सांगलें. 

चार्ज जावपा खातीर आमीय गोंयबाब साहित्य अदींमदीं परत परत वाचूंक जाय. हांवें चारूय खंड मेजावयल्या रॅकाचेर दवरल्यात. केन्नाय काडटां आनी वाचतां. 'वलीपत्तनाचो सोद' आसूं वा 'बाबुमामालो पणस' आसूं.... थोडो वेळ वाचलो काय तातूंतलो कोंकणीचो जादू आंगार कांटो हाडटा. 

    हो अणभव, ही प्रेरणा, ही स्फूर्त याद करून दिता – तूं तुजे आवयभाशेक कोंकणीक देणें लागता. सेवा भावनेन तें पावयत राव. तुजे तांकी प्रमाण. हो कितें म्हणटा, तो कितें करता, तुका कांयच लागना. तूं आनी कोंकणी. मदीं तुजी सेवा. आनी कोणूच ना. ही स्पश्टता घे आनी मुखार वचत राव!   

मुकेश थळी

फोंडें, गोंय.