काळो आनी धवो - शैलेंद्र मेहता

काळो आनी धवो हें मुळावें रंग. हेर सगळ्या रंगांचो आसपाव ह्या दोन रंगांत जाता. ते दोन वेगवेगळे घटक. तांचें द्वैत एकमेकांचेर आदारीत, कारण दोगांयचें अस्तित्व एकमेकांबगर अस्पश्ट. काळीं-धवीं हीं दोन विरोधी पोंतां. काळो काळोख, धवो उजवाड; काळो वायट, धवो बरो; काळो दुश्ट, धवो सुश्ट अशें सर्रासपणान आमी वांटे घालतात.

इतिहासांतल्यो नितीमुल्यांच्यो काणयो, देखी ह्यो सगळ्यो मागीर आमी काळ्या - धव्या वोकलांतल्यान पळयतात. देखून हें द्वंद्व दीस आनी राती भशेन विरोधाभासी संकल्पनांक आकार दीत रावता. काळो आनी धवो हे दोन रंग आसूं येतात आनी तेच वांगडा रंगहीनपणाचें प्रतीक आसूं येता. विज्ञान, कला, इतिहास, समाजीक रचणूक हांचे मदीं आशिल्ल्या द्वंद्वात्मक संवादांतल्यान काळ्या आनी धव्या मदल्यो गोबरी छटा वा ह्या दोनूय रंगांनी भरसून आपलें स्वताक लिपोवपी कितल्याशाच रंगांची आमकां वळख जाता. रंगांच्या बाबतींत तांचे मदल्यो छटा, हेर रंग आनी तांच्या रुपान आकार घेवपी दृश्यभाशा, अमूर्त वा मूर्त रचना हांचो आमकां प्रत्यय येता, पूण तांकां सगळ्यांक न्हयकारून फक्त काळो आनी धवो ह्या दोनूच आयामांतल्यान पळोवप म्हळ्यार आत्मअणभव न्हयकारून वास्तवा कडेन फाट करप. देखून ह्या दोन रंगांक वा तांचे रंगहीनतेक त्या त्या  संदर्भातल्यान समजून घेवंचें पडटा.

एकेवटेन विज्ञानाचे भाशेंत धवो म्हळ्यार सगळ्या रंगांचें मिश्रण जाल्यार काळो म्हळ्यार उजवाडाचो उणाव. आमचे विचार, संकल्पना, मूल्य वेवस्था, सौंदर्यशास्त्रीय नदर आनी हेरां कडेन वा स्वता कडेन पळोवपाचो दृश्टीकोण अशा मिश्रणांतल्यान वा उणावांतल्यान घडत रावता काय ना हांचेर जाल्लें चिंतन साहित्य, कला, सिनेमा अश्या सर्जनशील प्रकारांतल्यान हेरां मुखार येता.

काळ्या आनी धव्या रंगांच्या वर्णपटांतल्या (spectrum) विंगडविंगड छटांचे अर्थ संस्कृतीसापेक्ष आसतात जातूंतल्यान समाजमनाचें अवकाश घडटा. गोरो, काळो, वा सावळो हे रंग समाजांतल्या जात, वर्ग हांच्या पिरॅमिडा सावन पुरायपणान वेगळे काडप शक्य नासता. देखीक, भारतांत जातवेवस्था समजून घेतना; लॅटिन अमेरिकेच्या संदर्भात वर्ग वेवस्था समजून घेतना 'वर्णाचें' (रंग ह्या अर्थान) समीकरण नदरे आड करप अशक्य. सावळो आनी काळो हें रंग एका खाशेल्या समाजीक आनी जातीच्या चोम्यां कडेन जोडिल्ले  दिसतात. अमेरिकेंत अशा वर्णाच्या चोम्यांक (लॅटिनो) परिघा भितर सुवात नासता.  आफ्रिकन अमेरिकनांची वर्णवेवस्थे आड लडाय तर ह्या काळ्या धव्याच्या द्वैताक सरळसरळ आव्हान दिता. भारतीय संदर्भांत ऋग्वेदा भितर गोरे कातीचे आर्य आनी काळे दस्यु वा दास अशे दोन समाज एकमेकां आड उभे राविल्ले दिश्टी पडटात. इंद्रान काळ्या वर्णाच्या दस्यु लोकांक मारून आर्य वर्णाच्या लोकांची राखण केली अशें ऋग्वेदांत वर्णन आसा. भारतीय पुराणकथांतल्यान अश्या काळ्या- धव्या मिथकांचें चित्रण सगळे कडेन दिसता. तांचे फाटलो अर्थ पुरायपणान समजून इतिहासा पसून तांकां वेगळें करिना जाल्यार आर्विल्ल्या काळांत तांचें विकृतीकरण करून एक नकारात्मक विचारांची आमी कळटां नकळटां पोसवण करतात. भारतीय समाज हजारांनी वर्सांच्या वर्णसंकर प्रक्रियेंतल्यान गेल्ल्यान रंगा परस जातीच्यो वंटी उंच, तरी पूण 'गोरी व्हंकल जाय', ‘अमकी क्रीम वापरात आनी आठ दिसांत गोरी कात मेळयात' अश्या जायरातींचे प्रमाण आनी प्रसार पळयल्यार धवे कातीचें पिशें हो घडये आमचो एक राष्ट्रीय अट्टहास अशेंच दिसता. 

वेगळी अस्मिताय वा वळख निर्माण करपी काळ्या आनी धव्या रंगांच्या द्वैत मदले  हेर रंग संवसारांतल्या कितल्याश्याच विंगड विंगड मानवी चोम्यांक जोडपी धागो जावं येता. तांचे मदली भौशीकताय ही सावळ्या, काळ्या रंगां वरवीं स्पश्ट जाता. हातूंतलो राजकी- समाजीक घुस्पागोंदळ समजून घेतना एकेच ओळींत मांडावळ करिनासतना चारूयवटांनी ताची व्याप्ती कशी वाडोवं येता वा ती चड प्रवाही कशी करूं येता हाचेर विचार जावपाची गरज आसा. फकत बायनरी किंवा द्वैत स्वरुपांतल्यान केल्लें निरिक्षण अर्दकुटें आसता हें आमी जो मेरेन मानून घेनात तो मेरेन काळ्या आनी धव्या मदल्या रंगयाळ्या इंद्रधोणूचें दर्शन जावप कुस्तार. ए . जे. डार्कहोम हाच्या मतान, लोकांक जीण फकत काळी वा धवी आसची आनी तांतली एक बाजू आपणे वेंच्ची अशें अज्ञानाक लागून दिसता. देखून जिणेच्या सगळ्या रंगयाळ्या खिणांक ते पारखे जातात.

काळो आनी धवो एकमेकांच्या अस्तित्वाक आनी निर्मणेक अर्थ दितात. पूण ह्या दोगांय मदलें नातें समान आसतलेंच अशें ना. बरेच फावट तें पिरॅमिड पध्दतीचें, असमान वा दोन विरुद्ध प्रवाह दाखवपी आसूं येता. वेगवेगळ्या सांस्कृतीक, भुगोलीक फाटभुंयेचेर तें घडटा आनी वाडटा. जांकां काळ्या - धव्या मदल्यो गोबरी छटा वाचूंक येनात अशा लोकां खातीर जिणेच्यो त्यो फकत दोन बाजू. दोगांयचें मिश्रण तांचे खातीर शक्य ना. परिस्थिती, ठिकाण आनी हेर गजाली मातींत घेनासतना फकत सकारात्मक आनी नकारात्मक अश्यो दोन धारणा ते स्वता खातीर थारावन घेतात. अशे तरेन जिणे कडेन सैमीक अवस्थेंत पळोवप तांचे खातीर सोंपें आसता, बुद्धीचेर चेंपण पडना. दुसरे वटेन काळ्या - धव्याचो मर्यादा हुपून जे पलतडीं पावतात तांकां जिणेचीं रहस्यां व्होलमतात आनी वास्तवाची वस्तुनिश्ठ वळख जाता.

 

- शैलेंद्र मेहता