तिगून उरपी तत्वगिन्यान - शैलेंद्र मेहता

अॅडी अॅडवर्ड हो म्हजो पोरणो इश्ट. मूळ हंगेरी देशांतलो. सुमार 40 वर्सां सावन हरमल गांवांत रावता. हंगेरीच्या राष्ट्रीय फुटबॉल संघांत खेळिल्लो. गूढविद्या, साहित्य, संगीत, सिनेमा, डार्क म्युझिक हांचोय तो व्यासंगी. टॅरो कार्ड्स, फ्री मेसनरी, शामानीझम अशा विशयांचेर खोलायेन भासाभास करतां करतां एक दीस हणजूणच्या प्रिमरोझ रेस्टोरंटांत ताणें रातच्या सुमार दोन वरांचेर म्हज्या हातांत आल्डस हक्सली दवरलो. 'ब्रेव्ह न्यू वर्ल्ड' आनी 'पेरिनियल फिलॉसॉफी' हीं दोनूय पुस्तकां हांवें आधाश्या वरी वाचून काडलीं. कांय दिसांनी ताणें म्हाका त्या पुस्तकांचेर म्हजो अभिप्राय पाचारलो. एका वेगळ्या विचाराची आनी विशयाची वळख करपी त्या दोनूय पुस्तकांनी म्हजेर मोहिनी घाल्या हें वळखून ताणें म्हाका तीं दोनूय पुस्तकां गिफ्ट म्हूण दिलीं. कितलींशींच वर्सां हांवें तीं वेगवेगळ्या संदर्भां खातीर चाळून काडलीं .

गॉडलमिंग ह्या सरे परगण्यातल्या गांवांत एका अति-उच्चभ्रू घराण्यांत जल्मल्लो आल्डस हक्सली 19 व्या शेंकड्यांतलो नामनेचो जीवशास्त्रज्ञ् टॉमस हेन्री हक्सली हाचो नातू आनी नांवाजिल्लो मानवतावादी कवी मॅथ्यू आरनॉल्ड हाचो भाचेनातू. ताणें  वट्ट 11 कादंबर्‍यो बरयल्यो. ताका सगळ्यांत चड नामना मेळोवन दिली ती 'ब्रेव्ह न्यू वर्ल्ड' हे 1932तले ताचे 'डिस्टोपियन' कादंबरेन. युटोपिया वा कल्पितादर्शवादी परिस्थितीच्या उरफाटी आशिल्ली डिस्टोपिया वा दुस्थानता, भयांकृत दिसपी आर्विल्ल्या समाजाची पूर्वकल्पना करपी, ‘ब्रेव्ह न्यू वर्ल्ड’ इ.स. 2540 वर्सा घडटा. ए. एफ. 632 अशें ह्या वर्साचें नांव. अमेरिकेचो अध्यक्ष जेराल्ड फोर्ड हाच्या मरणा उपरांत, आफ्टर फोर्ड ह्या युगाची सुरवात जाता. विज्ञान आनी कार्यक्षमता हांचे भोंवतणी केंद्रीत जाल्ल्या वर्ल्ड स्टेट नांवाच्या भविश्यांतल्या समाजांत घडपी हे कादंबरेंत, संवसारांत मनशां मदले खंयचेच संबंद सासणांचे नासतात कारण दरेकलो एक दरेकाचो आसता, हे विचारसरणेन थंयची वेवस्था ल्हान पिरायेचेर कृत्रीम भावनां वरवीं वेगळीं व्यक्तीमत्वां घडयता. लंडन शारांत हॅचरी आनी कंडिशनिंग सॅण्टर हांगा लोकसंख्या वाडवचे पासत क्लोन निर्माण करून खासा वर्गांतलें बाळक म्हूण तांची क्रमवारी लावन ट्यूब्स आनी इनक्यूबेटरांत तांकां वेगवेगळ्या प्रमाणांत रसायनां आनी संप्रेरकां दिवन वाडयतात. आल्फा, बीटा, गामा, डेल्टा आनी सगळ्यांत सकयल्ल्या पांवड्या वयले एप्सिलॉन अशे तांचे वर्ग. आल्फा फुडारी तर एप्सिलॉन सादारण कामगार.

हक्सलीन हे कादंबरींत झूज आनी गरिबी नश्ट जाल्ल्या 'सासणांचो खुशाल' पूण मनीसपण शेणिल्ल्या समाजाचें चित्र रंगयलें. असो समाज निर्माण करच्या पासत कुटुंब, सांस्कृतीक विंगडपणा, कला, साहित्य, विज्ञान, धर्म, तत्वगिन्यान हांचो बळी दिवन नागरिकांक सवाय ड्रग्स आनी असभ्य लैंगीक वेव्हार हांचे वरवीं सदांकाळ खोशयेचे नशेंत दवरप गरजेचें आसता. नैतीक पतन जाल्ल्या अशा समाजाच्या वर्णनांतल्यान हक्सलीन वर्ग आदारीत गुलामगिरींतल्यान आनंद मेळंव येता हे कल्पनेक विरोध केला. अशा नियंत्रीत केल्ल्या वातावरणांत लेगीत आपले मूळ मनीसपणाचे भावनेक विसरप शक्य नासता, देखून मनीस आनी भोंवतणची वेवस्था हातूंत संघर्श जाता. त्या संघर्शांत मनीस सदांच हरता. कादंबरी वाचून मनांत दाटून आयिल्लीं काळीं कुपां सोंपेपणान पयस जायनात. कादंबरींतलें मुखेल पात्र जॉन हाची आत्महत्या आनी त्या आदींचे ताची वागणूक हातूंतल्यान मनीसजातीचो फुडार म्हळ्यार फकत निरशेवणेचें एक काळेंकिट्ट घाणयारें कोंड कशें दिसूंक लागता.

घडये अॅडीन ताचो अनुभव घेतिल्लो. देखून ‘ब्रेव्ह न्यू वर्ल्ड’ वयलो उतारो म्हूण ताणें 'पेरिनियल फिलॉसॉफी' म्हज्या हातांत दवरिल्लें. पौर्वात्य तत्वगिन्यानाचो खोल अभ्यास करून आध्यात्मीक मुल्यां आनी कल्पनांचेर आदारीत हो ग्रंथ स्वताच्या विस्कटावणे सयत हक्सलीन 1945 वर्सा बरयला. संवसारांतल्या मुखेल धर्मीक परंपरांच्या गूढ कल्पनां भितर आनी उपासनापद्धतीं भितर अजाप दिसपा इतली समानताय दिसता. अहंकाराचेर जैत मेळोवप आनी वास्तवाक जागृत करप हीच सगळ्यांची मोख. आत्मकेंद्रीत वास्तव उत्क्रांत करचे पासत प्रबोधनाच्या मार्गांतल्यान चिंतन, स्मरण, मोग, करुणा, विरक्ती हांचें तें एक दिसपट्टें प्रशिक्षण.

जेन्ना एखाद्रो मनीस पुरायपणान निसुवार्थी जाता तेन्ना ताका वास्तविकतेचे खरें रूप व्होलमता. गूढत्वाच्या दोंगरा तेंगशेर पावपाचे मार्ग वेगवेगळे पूण तेंगशे वयलो अणभव सगळ्या परंपरांनी एका सारकोच अशें हक्सली सुचयता.

हें पुस्तक म्हळ्यार म्हाझुजाच्या काळांत मनीसपणाच्या संकल्पनेच्यो जाल्ल्यो वादर्‍यो पळोवन हक्सलीच्या काळजांतल्यान आयिल्लो वैचारीक उमाळो. 'भोवसंख्य मनीस जो मेरेन सगळ्या धर्मांचो आपरोस आशिल्लें पेरिनियल म्हळ्यार तिगून उरपी तत्वगिन्यान आपणायनात तो मेरेन हिंसाचाराचें राज्य केन्नाच सोंपचेना' अशें तो बरयता. सद्याच्या काळांत दरेकलो अशे तरेचें समावेशक तत्व मानूंक तयार आसत काय? कांय दिसां आदीं अॅडीचो फोन आयिल्लो. उलयतां उलयतां दिल्लींत घडोवन हाडिल्ल्या दंगलींचो विशय आयलो. आयचे पिळगेक हक्सली खबर ना देखून धर्माच्या नांवांन एकमेकांक मारून उडोवप हीच खरी उपासना पद्धत आनी ‘डिस्टोपिया’ हीच जिणेची सैमीक तरा असोच संदेश फुडल्या पिळग्यांक मेळटलो काय? अशी भिरांत ताच्या आवाजांतल्यान स्पश्ट जाणवताली. 

 

शैलेंद्र मेहता